Би-би-си: Мана ҳозир кўплаб танқидчилар 1990-йиллар бошида "Темир хотин" каби ижтимоий мавзудаги фильмларга қўл урилганини айтишади. 2-3 йил аввал эса суратга олинган "Дев ва пакана" фильмларини ҳисобга олмасак, сўнгги пайтда Ўзбекистон ҳаётидаги муаммоларни акс эттирган фильмлар деярли чиқмаётир, дейишади. Бу фикрларга қўшиласизми?

Жаҳонгир Қосимов: Йўқ, бу фикрга мен қўшилмайман. Сабаби бугунги аҳволни, Ўзбекистондаги мавжуд муаммоларни ёки халқнинг дардини очувчи жуда кўп фильмларимиз бор. Зулфиқор Мусоқовнинг "Ватан" фильмида ҳам, Ёрқин Тўйчиевнинг "Чашма" фильмида ҳам бугунги кундаги муаммолар кўтарилган. Комедия ёки сатира жанрида эмасу, лекин социал жиҳатдан жуда кўп муаммоларни очиб берувчи фильмлар. Балки ўша фильмларни томошабинларимизнинг баъзилари кўрмагандирлар. Чунки бу фильмларнинг баъзи бирлари телевидениеда кетган, баъзи бирлари кинопрокатда қўйилган.

Би-би-си: "Ўзбеккино" Ўзбекистонда чиқаётган фильмларни назорат қилиб боради. У фильмларни цензура қиладими?

Жаҳонгир Қосимов: Сиз айтаётган цензура масаласи, масалан нимани қўйиш мумкин, нимани қўйиш мумкин эмас, деган масала бу ўша Вена конвенциясида тасдиқланган. Масалан давлат конституциясига қарши фильмлар бўлса, агарда бу фильм, масалан, зўравонликнинг пропагандаси бўладиган бўлса, айтайлик,ўша порнографиянинг пропагандаси бўладиган бўлса, албатта бунга цензура бор. Адоват чиқарадиган нарса бўлиши мумкин...

Бизда ҳозир чиқаётган фильмларнинг 15 тасини "Ўзбеккино" агентлиги яратаётган бўлса, бундан ташқари нодавлат студиялар ҳам ҳар йили яна 20 дан ортиқ фильм ишлашаяпти. Мана шу фильмларнинг ҳам мисол учун бир бачкана жой бўлганидагина бадиий кенгаш сифатида олиб ташлаш ҳақида биз маслаҳат беришимиз мумкин. Бизнинг фильмларга ҳам, нодавлат студиялар суратга олаётган фильмларга ҳам ҳеч қандай цензура масаласи қўйилаётгани йўқ.

Би-би-си: Энди шу кино индустриясига сарфланаётган маблағга тўхталсак. Ҳукуматнинг давлат ҳисобидан кино учун ўнлаб миллион сўм ажратиш ҳақидаги қарори чиққанди. Шу маблағлар нималарга сарфланаяпти?

Жаҳонгир Қосимов: Ҳақиқатан ҳам 2004 йилда Президентнинг фармони ва Вазирлар маҳкамасининг қарори эълон қилинган кино миллий агентлигини яратиш ҳақида. Нима учун бу нарса бўлди?

Умуман буни агар тарихига бир назар ташласак: Олдин давлат акционерлик компанияси бўлган пайтида давлатнинг 100 фоиз улуши бўлган тақдирда ҳам кино ишлашга катта бюджет ёки маблағ ажрата олмасди. Ўшанда умуман кино соҳаси Ўзбекистонга керакми ёки йўқми? Ўзбекистон, масалан, катта бир кино давлатига айланадими, йўқми, деган савол қўйилган.

Энди кино осмондаги ойни олиб берармиди, деган фикр ҳам бўлган бўлиши мумкин, лекин шу нарса бўлмаган. Айнан миллий агентлик яратилаётган пайтда шу фикрга келинганки, ўзбек киноси ўзбек давлатига керак. Ва ҳисоб-китоб қилинган: демак 15 та бадиий фильмга маблағ ажратиш керак. Бир фильм қанчага тушади, 20 та мультипликацион фильм қанча туради, 20 та ҳужжатли фильмнинг маблағи қанча бўлади? Бу фильмларни ким суратга олади, қаерда олинади? 60 соатга яқин видео форматида ўқув фильмлари...

Илгари биз айтардик, кинога пулимиз кам, сценарийларимиз қолиб кетаяпти, қачон биз кино оламиз, дердик. Ана шу муаммолар бир кунда ҳал бўлди.

Би-би-си: Ҳақиқатан ҳам Ўзбекистонда кўп фильмлар ишланади, лекин уларга маблағ топиш масаласи ҳар доим ҳам бўлмайди. Энди мана мисол учун ўтган йили Қозоғистонда "Кўчманчи" деган фильм олинди. Бу Ҳолливуд билан биргаликда суратга олинди ва кўплаб миллион доллар маблағ ажратилди. Ўзбекистонда ҳам мана шу даражадаги фильмларни олиш режаси борми?

Жаҳонгир Қосимов: Тўғри айтасиз, "Кўчманчи" фильми 34 миллион АҚШ долларига олинди. Буни маблағининг маълум бир қисмини Қозоғистон ҳукумати ажратган бўлса, саккиз ёки тўққиз миллионини Америкадаги "Мирамакс" продюссерлик компанияси ажратган. Бу фильмни мен ҳам кўрдим. Улар жуда катта проект қилишган.

Ҳозирги кунда биз, масалан, Ҳолливуд ёки бошқа бир йирик продюссерлик компанияси ҳамкорликда ишлаяпмиз, деб айта олмайман. Лекин келажакда бу борада ишлаш ҳақида жуда кўп фикрлар бор. Ҳозир ўзингиз биласиз, яқинда бир қарор чиқди: Шанхай Ҳамкорлик Ташкилотига аъзо давлатлар ўртасида санъат соҳасида ҳам ҳамкорликни йўлга қўйишга бағишланган.

Мана шу масалада бизнинг бир-иккита проектларимиз бор. Масалан, шоир Сергей Есениннинг Тошкентда яшаб ижод қилган даври ҳақида проектимиз бор. Ҳозир Россиянинг кино билан шуғулланадиган идораларига ана шу лойиҳамизни тақдим қилганмиз. Лекин ҳозирча биргаликда фильм қилиш масаласида аниқ бир гап бўлгани йўқ.

Би-би-си: Кўп актёр ва кинорежиссёрлар билан суҳбатлашадиган бўлсак, уларнинг нолийдиган мавзуси - Ўзбекистонда муаллифлик ҳуқуқлари ҳимояланмаганлиги. Бу вазият қачон ўнгланади деган саволни қўйишади улар.

Жаҳонгир Қосимов: Ўзбекистонда муаллифлик ҳуқуқлари умуман ҳимояланмаяпти, десак нотўғри бўлади. Муаллифлик ҳуқуқлари "пиратство" "қароқчилик" туфайли ҳимоя қилинмаётган бўлса, баъзи фильмлар ноқонуний равишда кўчириб олиниб намойиш этилаётган бўлса, ё автор, ё режисёр ўша қароқчилардан ҳақини ундириб ололмаётган бўлса, бу муаммо бу фақат бизда эмас, бутун дунёда бор муаммоси. Бу билан албатта курашаяпмиз.

Яқинда агар билсангиз, муаллифлик ҳуқуқлари ҳақидаги қонун Сенатда тасдиқланиб, ҳозир ўша қонун кучга кирди. Бу қонун жуда кўп жабҳаларга тааллуқли. Демак ҳозир энди бу қонун асосида биз ўша муалифларнинг ҳуқуқини ҳимоя қиламиз.

Би-би-си: Яна бир жиҳати: мисол учун кино суратга олганлар айтишадики, биз кинони кинотеатрларга чиқаришимиз биланоқ интернетга чиқиб кетади. Ёки дарҳол бошқа бир жойда намойиш эта бошлаганлари ҳақида эшитиб қоламиз. Лекин биз буни тўхтата олмаймиз ва уларга қарши чора ҳам кўролмаймиз. Давлат ҳам шу масалада бўшлиқ қилади, деб айтишади...

Жаҳонгир Қосимов: Бу муаммо бор. Тижорат фильмлари плёнкада суратга олинмайди. Улар асосан, видеоформатда суратга олинади. Видеоформатни эса компьютердан компьютерга кўчириш қанчалик осонлиги ҳаммага аён. Шунинг учун ҳам илгари плёнкада бўлган оригинал нусхани кўчириб олиш жуда қийин эди, қила олишмасди. Ҳозир эса масалан бир дискни кўчириш учун нари борса 15 минут вақт кетади. Лекин бунга қарши биз ҳам курашаяпмиз.

--------------------------------------------------------------------------------

Муносабатлар

Исми-шарифини ёзмаган муаллиф мактубидан

Ўзбекистонда олинаётган филмлар Ҳиндистон филмларига ўхшаб хаёлни кўрсатади фақат ёки совет тузумининг қоралигини ("Ватан" филми). Филмларда реал, халқ ҳаёти йўқ. Бугунги кундаги ўзбек киноси ўзбек телевидениясининг бошқача кўриниши, фақат тузумга ёки пулга хизмат қилади. Одамларни аҳмоқроқ қилишга мўлжалланган.

Komil, Toshkent, O'zbekiston

Ushbu muloqotga nisbatan 3 holatga e'tiboringizni qaratmoqchiman: [1] Janob Qosimovning javoblarida davlat tomonidan juda katta miqdordagi pul ajratilgani aytiladi. Nazarimda, shu ajratilgan pulning katta qismini professional aktyorlarni tayyorlashga harajat qilinishi kerak. Shunda, hozir guvohi bo'lish mumkin bo'lgan jarayon, yani estrada yulduzlarining tabora ko'proq o'zbek kinosiga "yuqori" san'atlari bilan kirib kelishlarining oldi olingan bo'lardi. Shunda hozir hali ham bor bo'lgan yuqori san'atli aktyorlarimizga ham ma'naviy, ham moliyaviy tomondan yordam berilgan bo'lardi.

Shu bilan birga, asosisy e'tibor hozir hali ham o'z obro' e'tiborini yoqotmagan o'zbek kino maktabini rivojlantirishga qaratilishi kerak. Bu esa asosan shu sohadagi o'quv yurtlariga ko'proq pul mablag'lari ajratish bilan bo'ladi. [2] Janob Qosimovning "O'zbekistondagi mavjud muammolarni yoki xalqning dardini ochuvchi juda ham ko'p filmlarimiz bor" fikrlariga qo'shila olmayman. Agar bu chiqayotgan filmlar tamosha qilinmayotgan bo'lsa bu o'zbek filmning muammosi, xalqning emas. Demak xalqning haqiqiy dardi yoritib berilmagan. Yoki yetarli darajada reklama qilinmagan. Kinoni chiqarishga chiqarib qoyib, uni yetarli darajada reklama orqali tomoshabinlarga yetkazilmasa, undan ne foyda?!

[3] Senzura masalasida gapirsa gap ko'p. Lekin bitta misol bilan cheklanmoqchiman. Mustaqillik davrida "Otamdan qolgan dalalar" (Kitobning avtori T. Murod manimcha) filmi ishlanib, televideniyada namoyish etilgan edi. Ammo shu ko'rganim bo'yicha shu kinoni boshqa hech ko'rmadim. Kinoning muammoli jihati manimcha kinodagi 20 asr boshlarida diyorimizni mustamlakaga aylantirish maqsadi bilan kelgan ulug' rus og'alarimizning ne ishlarga qo'l urganlari ochiq oydin ko'rsatilgan. Shu sabab bo'lgan bo'lsa kerak kino boshqa manimcha namoyish etilmadi.

Murod Turgunov, Daegu, J Korea

Hozirgi kunda qoshiqchilar ham badiy filimlarga bosh rollarni ijro etishmoqda. Ularda men hech qanaqa aktiyorlik mahorat kurmotim. Kuplab kinofilimlarni bir morobata kurasan, boshqa kurish hojati yoq. Haqiqiy aktiyorlik maharotiga ega aktyorlar reklamaga tushmoqdalar.

Davlatimiz ajratgan mablag' behuda isrof bulmoqda. Filimlar kishini chuqur fikirlashga majbur etmaydi. Haqiqiy kuchli aktyorlar shunday filimlarda ishtirok etishib, tomoshabinlar nazarida aktyorlik mahoratini yoqatganday. Agar uzbek kinosi yahshi yonalishga tushib olsa, horijy kino filimlar yanie oldi qochdi filimlar kirib kelishi kamayarmidi.

Bu bilan davlatimiz valyutasi tejalsa kerak. Hammaga molum kino bu biznes, faqat sanat emas. Kinochilikda ham tanish-bilishchilik olga surmoqda. Bu esa biznessi bankirotga olib keladi. Horijy kino kompaniyalar bilan hamkorlik qilish shart emas, hozirgi kunda ahvolimizga tugri kelmaedi. Sho'ro davrida busiz ham mofaqiatlarga erishganmiz.

Ulug'bek Nazarov, UK

Hozirgi davr o'zbek kinosi hech ham hind kinosidan qolishmaydi. To'g'ri yozibsizlar, faqatgina "DEV BILAN PAKANA"da ijtimoiy muammolar yoritilgan. Hozirgi o'zbek kinosi faqatgina xalqni aldab qo'yish uchun ishlanayapti, qani bitta rejessyor haqiqiy hayotni tasvirlab film olsa, yoqda, urug'-aymog'i bilan quritishadi. Buning ustiga talanti bormi, yoqmi, hech narsaga qaramasdan haligi o'zbek estrada "yulduzlari" o'zini kinoga urishgan. Hali Gulnora Karimova ham kinoga tushib qolsa ajab emas...